NE OLACAK BU KAPİTALİZMİN HALİ?…

Bizim ‘coşkun liberal’ çocukların yazdıklarını okuyarak, anlattıklarını dinleyerek bir kesim sıkı solcular bile ‘kapitalizmin dayanıklılığı’ masallarına inanır gibi olmuşlardı son zamanlarda. Serbest pazar ekonomisi öyle bir düzendi ki karşısına çıkan tehlike ne olursa olsun, dinamiklerini harekete geçirip panzehirini üretip tehlikeyi alt ederdi. New York borsası çöktüğünde finans kapitalcilerin Manhattan gökdelenlerinden pike yapıp caddelere yapıştıkları 1929 Buhranı’ndan dersler çıkarmışlar, tarihin tekerrür etmemesi için sözü edilen o dinamikleri üretecek kapitalizm-içi koşulları yaratmışlardı. Böyle yazıyor, böyle anlatıyorlardı serbest pazarcılar. Ne var ki hayat onları doğrulamıyor, üç beş yılda bir ortaya çıkan konjonktürel dalgalanmalarda bile çuvallamaya başlıyorlardı.

Fakat yine de yazdıklarında, anlattıklarında direniyorlar, beyaz kâğıtlara yansıttıklarına, ağızlarından dökülenlere inanmak istiyorlardı. İnandırıcı olmak için önce kendilerinin inanması gerekiyordu çünkü. Yoksa patron yazarlığı, holding akademisyenliği nasıl yapılabilirdi ki?

Amerikan yatırım bankalarının en irilerinin birbiri ardınca çöküşü ve bu çöküşlerin yol açtığı felaketler karşısında dilleri tutuldu. Bugünlere kadar serbest pazar ekonomisine devlet müdahalesine tiksintiyle bakan gözleri birden faltaşı gibi açılıverdi, ABD Merkez Bankası’nın başka bankalar da batmasın diye bankacılık sistemine 700 milyar dolar pompalamasını büyük umutlarla karşıladılar.

Ardından Avrupa finans kapitali alarm sinyalleri verdi; borsalar düşüşe geçmiş, dolar yükselmeye, altın tavan yapmaya başlamıştı. Yalnız ABD’de, Avrupa’da değil küresel kapitalizmin tuzağına düşmüş tüm ülkelerde panik baş göstermişti. Serbest pazar şampiyonları kuyrukları bacaklarının arasına sıkışmış, dilleri dışarıda belediye itlaf ekibi görmüş sokak köpekleri gibi ‘devlet’e koşuyorlar, salya sümük “Kurtar bizi baba!” diye ağlaşıyorlardı.

Sarsılanlar yalnızca yatırım bankaları değildi, mevduat bankaları da krizden nasiplerini almışlardı. Söz konusu para, mal, mülk olunca mevduat sahiplerinin en aptallarının bile gözleri açılmış, paralarını o çok reklamları yapılan süslü bankalardan daha güvenli gördüklerine transfer etmeye başlamışlardı. Aynı durum Avrupa ölçeğinde de geçerliydi, paralar devlet güvencesi 20 bin Avro’luk yasal limitte olan ülkelerden bankalarının güvence limiti daha yüksek olan ülkelere kayıyordu.

***

Kısacası küresel kapitalizm yaşanan krizle birlikte delik deşik olmuştu, güvenilirliğini hızla yitiriyordu.

Karl Marx’ın, “kapitalizmin eşitsiz/dengesiz gelişmesinin yıkımını da beraberinde getireceği”ne ilişkin kuramının haklılığı bir kez daha kanıtlanmıştı.

Krizin başlıca nedenlerinden birinin küresel likidite darlığı olduğu biliniyordu. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda işlem gören kâğıtların yüzde 72’si, bankalarımızın da yüzde 50’si yabancılarda olunca ekonomimizin küresel krizin dışında kalması mümkün değildi.

Önümüzdeki haftalardan itibaren reel sektörün dış kredi bulmada zorlanacağına, toplam hacmi 172 milyar doları aşan ve önemli bir bölümü kısa vadeli olan dış borçlarını ödemekte/döndürmekte büyük güçlüklerle karşılaşacağına tanık olacağız.

Bu güçlükler çeşitli sanayi kollarında üretime ara verme, toplu işçi çıkartma, ücret ve maaşlarda indirime gitme gibi önlemleri beraberinde getirecektir. İşsizliğin yaygınlaşacağı, hayat pahalılığı artarken ücret ve maaşların yerinde sayacağı bir ortamda küçük ve orta ölçekli işletmeler krizin etkilerini bire bir hissedecekler, tüketim hacmindeki daralma binlerce işyerinin kapanmasına yol açacaktır.

Milyonlarca insanın boyunu aşan kredi kartı borçlarını nasıl kapatacağı da büyük bir sorun olarak karşımıza çıkacaktır.

Bu öngörüler birçok aklı başında ekonomist tarafından yazılıp söyleniyor, ne var ki pek okunmuyor, dinlenmiyor. Sözü dinlenenler son dönemde televizyon kanallarında mantar gibi türeyen saçları jöleli, “çok bilir gözüken” yeniyetme “happy yuppie” tipler; ama bakıyorum, şu sıralar yüzlerinden düşen bin parça, anlaşılmadık bir şeyler geveliyorlar, bir türlü “Güvendiğimiz Amerikan dağlarına kar yağdı, çuvalladık!” diyemiyorlar.

O zaman da “Ne olacak bu kapitalizmin hali?” diye sormak biz, sosyalist dinozorlara kalıyor.

Hay Allah!

_________________________________

Deniz KAVUKÇUOĞLU /Cumhuriyet…

KRİZ… (Makroskop Rapor)… Türkiye’de En Az 150.000 Kişi İşsiz Kalacak…

Çokuluslu Fortisbank küresel kriz nedeniyle Türkiye’de gelecek dönemde daralma (resesyon) olasılığının arttığını belirterek “2009 yılında en aşağı 150 bin kişinin işini kaybedeceği” uyarısında bulundu.

Fortisbank tarafından yayımlanan 13-19 Ekim tarihli Makroskop raporunda şu ifadelere yer verildi:

• Krizde finansal kurumlar için sonraki aşamanın, oluşacak sermaye ihtiyacının karşılanması olduğunu ve sermaye maliyetinin ve karşı taraf riskinin arttığı, birçok piyasada likiditenin azaldığı bu dönemde bunu gerçekleştirmenin hiç de kolay görünmediğini vurgulamıştık.

Krediler üçte bir azaldı

• Bu konuda Türkiye’yi yakından ilgilendiren bir bilgi, IMF’nin geçen hafta yayımlanan Dünya Ekonomik Görünümü Raporu’nda yer almıştır. Rapora göre bankaların küresel çapta şirketlere açmış oldukları toplam 7.5 trilyon dolarlık kredi limitinin 2.5 trilyon dolar (üçte bir) oranında azalacağı tahmin edilmektedir.

• Temmuz 2008 itibarı ile reel sektörün yurtdışı borçlanması stok olarak 110 milyar dolar civarındayken, akım olarak ilk 7 ayda 19.2 milyar dolar net borçlanma ile Türkiye’nin aynı dönemde sağladığı cari açık finansmanının yarıdan biraz fazlasını oluşturmaktadır.

Büyüme daralmaya yönelecek

• Uluslararası Yatırım Pozisyonu verilerine göre de, stok borcun yüzde 84 oranındaki kısmının alacaklısı mali kesimdir. Bu büyüklüğün yaklaşık dörtte birinin alacaklısının yerli bankaların kıyı şubeleri (off-shore) ve diğer şubeleri olduğu da belirtilmektedir.

• Bu görünüm altında, Türkiye’de halihazırda yüzde 4 civarına gerileyen büyüme eğiliminin, önümüzdeki dönemde durgunluğa, hatta daralmaya (resesyon) doğru yönelmesi ihtimali artmaktadır.

• Son gelen öncü gösterge endekslerindeki (Reel Kesim Güven Endeksi, Mark-It PMI) görünüm, Türkiye’deki 2001 krizi kadar kötü olmasa da, o dönemleri aratmayacağı konusunda uyarmaktadır.

• Ağustosta sanayi üretimindeki yıllık değişim, beklentilerden çok daha olumsuz bir seviyeye gelerek, yüzde 4 düşüş göstermiştir.

• Daha önceden açıklanan beyaz eşya ve otomotiv üretiminin yanında, mevcut ekonomik konjonktür içerisinde olması beklendiği gibi yatırım malı üretiminde de belirgin yavaşlama izlenmektedir.

Büyüme yüzde 2’ye düşecek

• Bu doğrultuda, 2008 büyüme tahminimizi yüzde 3.7’den yüzde 3.5’e, 2009 büyüme tahminimizi ise yüzde 3.8’den yüzde 2’ye aşağı revize ettik.

• Bu gelişmenin bu yılı yüzde 9.9 oranında kapamasını beklediğimiz işsizlik oranını 2009 yılında en az 1 puan yükselteceğini ve tarım dışı sektörlerde yaklaşık 150 bin civarı iş kaybına yol açacağını düşünüyoruz.