STRATEJİK DERİNLİK…

Türkiye, enerjide % 72 dışa bağımlı bir ülke konumunda… Petrolde dışa bağımlılık % 93, doğal gazda % 98…

Dış alım faturamızın % 22,4’ünü enerji dış alımına ödüyoruz. 2011 enerji ithalat faturamız 54 milyar dolar… Geçen yıla göre enerji ithalatımız % 40 artmış… 

En önemli enerji ithalat ürünleri; ham petrol, petrol ürünleri, doğal gaz ve LPG… 

2011 yılında doğal gaz dış alımlarımızın yaklaşık % 58’i Rusya’dan, % 18’i İran’dan… Toplamları % 76. 

Petrol alımlarımızın % 51’i İran’dan, % 12’si Rusya’dan… Toplamları % 63. 

Bu iki ülkeye DERİN bir bağımlılık söz konusu… Akılcı olmayan bir politika bu… Bağımlı olduğumuz ülkeler; söz gelimi ABD, Azerbaycan ya da Türkmenistan olsa da yanlış… Kaynak çeşitliliği en temel belirleyici olmalı. Enerji alanı, stratejik bir alan ve aşırı bağımlılık, hem dış politikamız açısından hem de ekonomik yönden büyük risk oluşturuyor. 

Nitekim, Rusya’nın Gürcistan içlerinde ilerlediği günlerde (2008 sonbaharı), Montrö’yü zorlayarak; izin verilenden fazla tonajda savaş gemisini, izin verilenden fazla sürede Karadeniz’e sokmak isteyen ABD’ye karşı, dönemin Başbakan Başdanışmanı sayın Davutoğlu ABD’li yetkililere şöyle diyordu: 

“… Türkiye, Batı ile Doğu arasında, birini diğerine tercih edebilir mi? …

… Herhangi bir Avrupa ülkesi, Rusya’ya karşı belli izolasyonist politikalar uygulayabilir. Türkiye bunu yapabilir mi? Sizden Türkiye’nin coğrafi koşullarını anlamanızı rica ediyorum. … Rusya’yı ekonomik yönden izole ederseniz, Türkiye bunu kaldırabilir mi? …Maalesef şu gerçeği kabul etmeliyiz: Türkiye Rusya’ya neredeyse  % 75-80 bağımlı [enerjide]. Bir ABD-Rusya veya NATO çatışması istemiyoruz… Rusya veya Gürcistan’ın yapacağı stratejik hataların veya yanlış hesapların faturasını biz ödemek istemiyoruz…” [1] 

Doğru söze ne denir? Sayın Davutoğlu, “enerjide Rusya’ya çok yüksek oranda bağımlı olduğumuz için, fatura ödeyebileceğimizi, bu nedenle de ABD’li ‘dostlarımızın’ Montrö’yü zorlayarak bizi Rusya’nın tepkisiyle uğraşmak durumunda bırakmamaları” için ikna etmeye çalışıyordu. 

Peki, söylem böyle de (her zamanki gibi) eylem ne yönde gelişiyor? 

2009 yılı 6 Ağustos’unda, sayın Erdoğan, Rus Başbakanı Putin ile 20 protokolden oluşan bir “Asrın Anlaşması” paketi imzaladı. Bu protokollerden 8 tanesi de Rus devlet şirketleriyle, “bazı” Türk özel şirketleri arasındaki protokollerdi. Bu protokoller, beklenenin (söylemin) aksine, Türkiye’nin Rusya’ya enerjideki mevcut aşırı bağımlılığını (bazı yorumcuların savunduğu gibi ‘karşılıklı bağımlılık değil) azaltmak bir yana daha da DERİNLEŞTİRDİ! 

Rusya ile toplam dış ticaret hacmimiz 38 milyar dolardı. Bunun 6,5 milyar doları bizim ihracatımız, 31,5 milyar doları Rusya’nın bize ihracatı… Bu makas, yeni protokollerin uygulamaya geçmesiyle, Türkiye aleyhine daha da açılacak, bağımlılığımız daha daDERİNLEŞECEK. Nasıl mı? 

Söz konusu paketteki en önemli maddelerden biri, Rusların (% 100’ünü) inşa edeceği, işleteceği, yakıt sağlayacağı, yakıt yönetimini “halledeceği” anlaşmaydı. Oldun mu bir de nükleerde % 100 bağımlı? Bir özel Türk şirketi (ki halen şehir içi gaz dağıtımında, 23 şehrin dağıtım lisansına sahip olarak, adeta tekel konumunda) ile Gazprom “evlendirildi. Söz konusu şirket defalarca, özellikle İGDAŞ’a (İstanbul şehri, ülkemizde şehirlerde tüketilen toplam gazın yaklaşık yarısını tüketiyor!) talip olduklarını açıkladı. Hayırlı işler! Eğer bu da gerçekleşirse, Gazprom (Ruslar) sadece gaz ihracında değil, şehir içi dağıtımında da tekel olacaklar; Türkiye gaz piyasasını DERİNLEMESİNE kontrol edecekler. Ne karşılığında? (Putin: “Samsun Ceyhan’a katılacağız”). 

“Samsun Ceyhan, Boğazlar’ı petrol yüklü tankerlerden koruyacak”mış. İyi olur… İyi olur da; peki Rusya’nın Akkuyu (Akdeniz)’daki santrale yollayacağı nükleer yakıt, giderken ve dönerken risk yaratmıyor mu? Yanıt şöyle gelebilir: “”Nükleer güç santrallerinin riski, hala yıldırımdan ölme riskinin 5’te 1’i kadar”… Hele Boğazlar’dan geçen ve nükleer yakıt taşıyan gemiye yıldırım isabet etme riski, mutlaka daha da düşüktür! Kaldı ki, isabet etse bile, nükleer yakıt suların DERİNLİKLERİNE gömüleceğinden ve ıslanacağından, zarar verme olasılığı da “yok” denecek düzeye düşecektir; rahat olun! 

Bunlar yetmezmiş gibi, İran’a ambargonun yoğunlaştırıldığı dönemde, petrol ithalatının % 51’ini İran’dan yapan Türkiye’den birbiriyle taban tabana zıt açıklamalar yapılmaya başlandı. Tıpkı Libya ve Suriye olaylarında olduğu gibi… “Biz hangi kuruluşlara karşı sorumluyuz, hangi kuruluşlara karşı sorumlu değiliz bunu birçok kereler kamuoyuyla paylaşıyoruz. Bu açıdan Avrupa Birliği böyle bir karar almış olabilir veya olmayabilir. Biz AB üyesi ülke değiliz. Şu anda ithalatımız devam ediyor ve herhangi bir yol haritamızda bugün itibariyle bir değişiklik yok.”[2] Yaklaşık 2 ay sonra,  ABD Büyükelçisi Ricciardone, İstanbul’da 29 Mart 2012’de “Bazı ülkeler, İran’dan petrol ithalatlarını önemli ölçüde azalttı. Türkiye de dahil diğer ülkelerin de benzer bir adım atmasını bekliyoruz. Türkiye’nin bu konuda bir karar varmasını bekliyoruz.” açıklamasında bulundu[3]. Peki buna verilen yanıt nasıl oldu? Malum, yetkililerin açıklamalarına göre biz, “AB veya ABD’ye değil, BM’ye karşı sorumluyduk!” 

Gene bilemediniz:  Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, “Tüpraş ile de görüşerek, İran’dan aldığımız petrolün bir kısmının Libya ile değiştirilmesine dönük bir karar aldık” dedi. Ne zaman mı? Ricciardone’nin açıklamasının üzerinden 24 saat geçmeden![4]  Tabii, özel bir şirket olan TÜPRAŞ da aynı kararı tekrarladı… 

Petrolünüzün % 51’ini, gazınızın % 18’ini ithal ettiğiniz İran’a karşı bu adımınızın, İran tarafında anlayış, hoşgörü ve sempatiyle karşılandığına hiç kuşku yok! Eminim yüzlerinde bir “gülümseme” peydahlanmıştır. 

Buna, Suriye’ye karşı kraldan çok kralcı/düşmanca politikamızı ve Malatya Kürecik’e füze kalkanı inşa kararımız da eklenince bu gülümseme daha da DERİN bir hal almıştır… 

Bu son iki adım (Suriye politikamız ve füze kalkanı inşası), sadece İran’da değil, Rusya’da da DERİN tepki uyandırmıştır. Dönemin Rusya Federasyonu Başkanı Medvedev, ülkesinin batısındaki yeni erken uyarı füze sistemini aktif hale getirdiklerini açıkladıktan sonra ”Attığımız adımın, muhataplarımız tarafından füze kalkanının stratejik nükleer güçlerimize karşı oluşturduğu tehdide karşı, ülkemizin gerekli yanıtı vermeye hazır olduğuna ilişkin ilk işaret olarak görülmesini bekliyorum.” dedi[5]. Suriye’nin Tartus limanında bir üssü bulunan (böylece Akdeniz’de yer tutan) ve bu üssü modernize ederek geliştirmekte olan Rusya, Türkiye’nin Suriye politikasını da kendi çıkarları için tehdit olarak görüyor. Nasıl görmesin? Suriye ile 4 milyar dolarlık silah alım anlaşmasının yanı sıra, Stroitransgaz’ın doğal gaz işleme tesisi inşası, Tatneft’in sondaj hizmetleri de dahil, enerji sektöründeki Rus yatırımları 20 milyar doların üzerinde… 

Sonuç? Bir yandan enerjideki bağımlılığınızın bu denli yüksek olduğu iki ülkeden Rusya ile bağımlılığımızı daha daDERİNLEŞTİRMEK, öte yandan da İran’ı, en sıkışık olduğu dönemde daha da yalnızlaştırmak (aksine hamasi tavırların ardından)işte böylesi bir “Stratejik Derinlik”tir! Ne bu kadar yüksek oranda bağımlı olalım, ne de “camdan köşkte oturup, sağa sola taş atalım”… Sonra yaptıklarınız, “yol-su-elektrik” olarak bize geri dönmesin?  

Sayenizde, ülkemizin geleceği açısından, ÇOK DERİN bir endişe içindeyiz! ___________ Nejdet PAMİR

1 “Turkey’s top foreign policy aid warns about false optimism in Iraq”, Interview with Ahmet Davutoğlu, 19 September 2008, Council on Foreign Relations 

[2] “İran konusunda bizi BM kararları bağlar”, Taner Yıldız, 12 Ocak 2012, AA 

[3] http://www.haberturk.com/dunya/haber/729149-askeri-mudahale-son-secenek 

[4] http://www.denizhaber.com.tr/enerji/41158/taner-yildiz-enerji-bakani-petrol-iran-libya-denizhaber-ajansi.html 

[5]  “Rusya’dan füze kalkanı resti”, http://www.ntvmsnbc.com/id/25301459/