Tarihe Karşı Namuslu olmak…

Tarihe Karşı Namuslu Olmak

Aldatmanın en kötüsü insanın kendini aldatmasıdır. Bugün her namuslu tarihçinin İnalcık Hoca’nın yaptığı gibi, Osmanlı’nın yaratıcı ve güçlü klasik çağını ondan sonraki yüzyıllarda ayırması gerekir.

Osmanlıların ‘inhitat’=çöküş devri dedikleri dönemin ekonomik ve kültürel içeriğini, sürekli mücadele içinde olduğu Avrupa ve Rusya ile karşılaştırarak yorumlamak gerekiyor. İmparatorluğu yok eden nedenler o dönemde devleşiyor. Bu bilgilerin ve yorumların bilinçli aydından halka ulaşması gerekir. Bu Türk toplumunun uydurma hayallere kapılmaması için yapılması geç kalmış bir aydınlatma çabasıdır.

Osmanlı 1711’de Büyük Petro’yu Prut Nehri üzerinde yendi ama Karadeniz ve Kırım’a inerek, onu ele geçiren Rusya’dır. Kafkasya’yı 1864’te ele geçiren de Rusya’dır. 1683’de Viyana önünde başarısız olduktan sonra 18. ve 19. yüzyılda Macaristan, Romanya, Hırvatistan ve Bosna Hersek’i kaybeden biziz. Türk ordusu Kiev ya da Moskova önüne gitmedi ama Ayastefanos’a gelen Rus ordusudur.

Plevne’de kahraman Osman Paşa’dır fakat galip Prens Alexis’tir. Bizim yendiğimiz Petro’nun yarattığı Rus donanması Çeşme’de Osmanlı donanmasını yakmıştır. Doğu illerimizi Rus ihtilaline kadar işgal eden Ruslardır. 1825’te bağımsızlık kazanan Yunanlıların, Sırpların ve Bulgarların açtığı Balkan Savaşı’nda Bulgar askerlerinin Çatalca’ya geldiklerini ve Rumeli Türklerinin göç yollarında çektikleri azapları da biliyoruz.

Biz Çanakkale’de büyük ve çok ölümlü bir savaşı kazandık. Fakat savaşla birlikte imparatorluk da bitmişti. Fransızlar, İtalyanlar, Yunanlılar ülkeyi işgal ettikleri zaman karşılarında kah onlarla savaşan kâh kendi halkına eziyet eden çeteler vardı.

Bu, İnalcık’ın klasik dönemi sonlandırdığı 1603’ten 1920’ye kadar süren üç yüz yılın tarihinin özetidir.

Osmanlı İmparatorluğu en son ve en güçlü İslam imparatorluğu idi ve söylendiğine göre biz İslam uygarlığının da temsilcisi idik. Bunu söyleyenler sadece fethettiğimiz ve egemen olduğumuz alanların büyüklüğüne bakarak bunu söylüyor olmalılar. Hıristiyan ve Rus devletinin Pasifik’e kadar bütün Kuzey Asya’ya sahip olması, Rusya’yı Avrupa uygarlığının en büyük temsilcisi yapmıyor.

OSMANLI TOPLUMU YETİŞTİRMEDİ

Ortaçağda İslam dünyasının yetiştirdiği Farabi, İbn Sina, İbn Rüşt gibi filozofları, İbn Haldun gibi sosyal bilimcileri, İbn Haysam gibi fizikçileri, İbn Sina gibi doktorları, El Harezm’i gibi matematikçileri yüzlerce yıl sonra, Avrupa’nın göbeğinde cihat yaparken Osmanlı toplumu yetiştiremedi.

Firdevsi, Hayyam, Mevlana gibi edebiyatçı da yetişmemiş olmalı.

Biz, Baki ve Nedim’i ne kadar yüceltsek de, İranlı Hafız ya da Hayyam gibi dünya edebiyatına mal olmuyor.

Bizim güzel bir minyatür tarihimiz olmasına karşın İran ya da Hint-İslam resmi ile karşılaştırılacak bir ünümüz yok.

İslam sanat tarihinde özel bir yeri olan Anadolu ve Akdenizli olmaktan kaynaklanan güçlü bir mimari üretimimiz var. Güçlü bir devlet örgütümüz, güçlü bir ordumuz olmuş.

Fakat bu düşün, bilim, edebiyat ve sanat alanlarında dünya uygarlığında özgün bir yeri olan bir kültür üretimi yapmamıza yetmemiş. 17-18-19 ve 20. yüzyıllarda da bu izole edilmiş, sınırlı performansı sürdürmüşüz. Arap, İran, Rus, Alman, İtalyan, Fransız, İspanyol ve İngiliz giderek ulusala dönen dil ve edebiyatları yerine, biz bir üst sınıf esperanto’su ile yetinmişiz. 19. yüzyılın İslami düşünürleri arasında bile sözde İslam halifesinin yaşadığı bu ülkede Muhammed Abduh, İkbal gibi bir İslam düşünürü yetiştirmemişiz.

Eğer ordunun yetiştirdiği birkaç subay olmasaydı, biz de bir Aglosakson sömürgesi olabilirdik. Bunlar büyük ilahi tesadüfler midir? Tanrının bizi cezalandırması mıdır? Yoksa tarihi süreç içinde açıklanacak nedenleri var mı?

ENTELEKTÜEL BOŞLUĞU ANLAMALIYIZ

Yakın geçmişe bakıp kahve sohbeti yapan yazar çizer takımı daha derin bir zaman içinde Osmanlı döneminin entelektüel boşluğunun analizini neden yapmıyorlar ya da hepimiz neden yapamıyoruz?

Biz 1600’den öteye düşün, bilim, edebiyat, sanat, sanayi bağlamında, bugün her alanda çok moda olduğu gibi Osmanlı üretimini, evrensel bir performans karşılaştırması terazisine vursak neler çıkacağını bilmiyor muyuz?

Bunu en gerici şovenler bile bildikleri için, hem doğru tarih yazmaktan hem sayısal karşılaştırma yapmaktan ölesiye korkuyorlar. Oysa halkın aydınlanması için Osmanlı çağında sanatta, eğitimde, sanayide ne yaptığımızı ve bunun dünya tarihindeki yerini bilmemiz gerekir.

Biz bugüne gökten inmedik. Altı yüz yıllık Osmanlı, on beş yıllık Mustafa Kemal, yedi yıllık dünya savaşı ve 1939-45 yıkıntısından sonra oluşan garip, içeriksiz post-Osmanlı döneminin dünya ile karşılaştırmasını yapmak ve onu sayısal bir analize tabi tutmak da toplumun sağlıklı düşünmesi için zorunludur. Bu mensup olduğumuz İslam dünyası için de hayırlı olur.

Tarihi övünmeden, yalandan, abartmadan kurtarabilmek, Cumhuriyetin nerede oturduğunu anlamak için gereklidir.

Temel, hangi boşluklar doldurularak atıldı? Toplumun köylü toplumu olmasını aşmak için ne yaptık?

1950’lerden başlayarak 1960’dan sonra kentlere göç eden köylüler nasıl bir kent toplumu tanımlıyor?

Bu yanıtları yüreklice vermeden, yapılan gevezelikler buz üzerine yazı yazmaktır.
Doğan Kuban…