Avrosantrizm…

Bugünlerde Avrupa’da veya ABD’de olmaya ve Aydınlanmayı savunmaya kalkasınız veya Avrupa uygarlığının insanlığa yararlarından bahsetseniz. Alnınıza «Avrupa-merkezci» (Avrosantrist) damgasını yersiniz. Peki bu damgadan kurtulmak için ne yapmalısınız? Kolay:

Avrupa-merkezcilik (Avrosantrizm) Üzerine

1) Dünyada ne kadar uygarlık dışı ve hatta uygarlık düşmanı düşünce varsa onu övecek veya en azından onun da yaşam hakkı olduğunu canla başla savunacaksınız. Bilhassa her türlü din, akıl dışı düşünce, büyü, hurafe vs. «başka» korunumu altında Avrupa uygarlığının geliştirdiği akılcılıkla bir tutulacak.

2) Avrupa’nın yaptıklarını kötüleyeceksiniz. Mesela bilimin bilginin tek kaynağı olamayacağını savunacak ve buna diyelim ki Altaylarda yaşayan bir şamanın veya ABD’nin bilmem hangi kızılderili kabilesinin büyücüsünün «bilgisinin» Einsetin’inkiyle aynı «değerde» olduğunu örnek göstereceksiniz. Bu arada bu tür konuşmlarınızda köşeye sıkıştınız mı, «değişik değerlere saygı» jokerini oynayarak paçayı kurtarmayı deneyeceksiniz.

3) Büyük coğrafi keşiflerin olmadığını, «keşfedilen» yerlerde sözümona «kâşiflerden» önce de insanlar bulunduğunu öne sürerek, «keşiflerin» sadece Avrupa bakış açısından keşif sayılabileceğini iddia edeceksiniz. Muhatabınız «iyi de o keşiflerden evvel dünyanın birbirinden haberi olmayan insanlarla dolu olduğu» fikrini ileri sürerse derhal onu Avrosantrizmle suçlayacaksınız. Susmazsa devam edip, onu emperyalist, sömürgeci, vahşi kapitalist vs gibi aklınıza gelen her türlü etiketle bezeyip sindirmeye çalışabilirsiniz.

4) Mesela Afrika’nın en kaba oyma tahta sanatını, Mikelanj’ın veya Avustralya’nın en basit kaya resimini Leonardo da Vinci’nin eserleriyle karşılaştırarak ikisinin aynı değerde olduğunu iddia edeceksiniz. Kızılderililerin tekerleği bile icat etmemiş bronz çağı bir toplum olduğunu söylemeye cesaret eden biri çıkarsa o Avrosantristtir. En kaba tamtam müziği ile Mozart’ı veya Beethoven’i aynı kefeye koyacaksınız, zira tersi Avrupa-merkezcilik olur.

Tüm bunları yaparken bilhassa Avrupa’nın yarattığı nimetlerden uzak kalmamaya özen göstermeniz gerekir. Mesela Allah muhafaza, dünyanın bir ücra köşesinde kuduz taşıyan bir vampir yarasaya ısırılmamaya dikkat etmelisiniz. Zira sizce Avrupalılarla her bakımdan karşılaştırılabilecek olan mahalli insanlar sizi dualarla veya büyüyle falan kuduzdan korumaya çalışabilirler. Bu arada ölümün soğuk nefesini ensenizde hissedip illa da Pastuer’ün aşısı diye Avrosantrik bir ısrarda bulunursanız foyanız meydana çıkıverir. Benzer şekilde tetanos, sıtma vs. gibi aşıların gerekebileceği yerlere olmaya ki gidesiniz. Oralarda da Avrosantrik yardımlara ihtiyaç duyabilirsiniz.

Ben de bu yaz açılan arazi sezonunda çok Avrosantrik işler yapmayı düşünüyorum: Mesela bazı öğrencilerimle çıkıp muhtelif yerlerin jeolojisine bakacağız. Halbuki ne güzel evde oturup oraların nasıl yaratıldığını, meselâ Manitu’nun dağları ovaları nasıl bizler için halk ettiğini falan konuşup vardığımız neticeleri Suess, Agand, Tuzo Wilson falan gibi jeologlarınkiyle mukayese ederek onlarınkileri çok Avrosantrik olmakla suçlayıp bizim düşüncelerimize niçin ciddi yayın organlarında yer verilmiyor diye yaygara da edebilirdik. Darwin’e çatarak onunkinin Avrosantrik bir düşünce olduğunu iddia edebilir ve Darwin karşıtı «büyük bilginlere» iştirak edebilirdik.

Bugünlerde artık Avrupa’yı da kemiren bu Avrupa düşmanlığı sizi şaşırttı mı? Hiç şaşırtmasın, çünkü onun altında aslında akıl düşmanlığı vardır. Akılsız, bilgisiz güruhun, aklı, bilgiyi kısıtlayıcı, antidemokratik, faşist, vs vs görmesinin temelinde aşağılık kompleksi vardır, ulaşamadığına tu-kaka demek iştiyakı vardır. Şu köşede son yedi senedir bıkıp usanmadan yazıyorum: Cahilin eline teslim olan toplumun sonu felakettir ve bu felaket önce kavram kargaşasıyla başlar. Neyin akıl, neyin delilik, neyin bilgi, neyin safsata olduğunu karıştırır insanlar. Safsatanın müdaafileri âlim, deliliğin temsilcileri dehâ addedilmeye başlar. İnsan önce çevresinden kopar! Sonra?

Bakın ülkemizin şu son günlerdeki haline de sonrasını tahmin etmeye çalışın. Avrosantrik diye birisi sizi itham etti mi bilesiniz ki onun altında göz kırpan aşağılık kompleksi ürünü bir akıl ve bilgi düşmanlığı vardır.

Celal Şengör…